بازار زنجان در دوران آقا محمدخان قاجار آغاز و در سال 1213 در زمان فتحعلی شاه قاجار خاتمه یافته و مساجد و سراها و گرمابه‌ها در سال 1324 به آن اضافه شده است . مجموعه بازار قدیمی به صورت یک خط مستقیم به عنوان بازار بالا و پایین به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده است . گستردگی جغرافیایی بازار زنجان و تنوع راسته‌ها ، تعدد سراها و کاروانسراهای درون شهری در راسته‌های فرعی که هر کدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته و وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه در طول زمان‌های گذشته و شرایط حاکم بوده است .
این بازار که طویلترین بازار ایران می‌باشد از سوی غرب و شرق گسترده شده و بدین لحاظ بازار پائین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است . ساخت بازار زنجان در سال 1205 هجری قمری در دوران حکومت آغا محمدخان قاجار آغاز و به سال 1213 هجری قمری مقارن حکومت فتحعلی شاه قاجار پایان گرفته است . در دوره‌های بعد به بنای بازار زنجان از جمله ساخت چندین سرا ، مسجد ، گرمابه اضافه شده است .
بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می‌شود از جمله راسته زرگرها ، کفاشها ، بزازها ، سراجها و چند راسته دیگر . از کاروانسراهای این مجموعه که در قدیم نقش مؤثری در عرضه کالاها ایفا می نموده است ، سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را می‌توان نام برد . تکنیک‌های معماری و سبکها و شیوه‌های تزئینی دوران قاجار در راسته ها ، حجره ها ، چهار سوقها ، مساجد ، سراها و کاروانسراهای درون شهری ، گرمابه‌ها به شکل زیبا اجرا شده است .
این فنون عبارتند از : کاربرد انواع طاق و قوسهای هلالی ، جناغی و ضربی ، گهواره‌ای خاصه در راسته‌های اصلی و فرعی ، مزین به آجر چینیهایی با طرحهای مختلف هندسی خفته ، راسته ، حصیری ، و بکارگیری آجر و کاشی به سبک قدیمی ، و کاشیکاری به رنگها و طرحهای قاجاری در سطوح خارجی و داخلی بناها ، طاقنماها ، طاق و قوسها و همچنین ستون نماهای گلدانی . اوج این سبک های معماری و شیوه‌ها و نو آوریهای تزئینی در اجزا و ارکان مساجد تاریخی زنجان مخصوصا مسجد جامع زنجان به ظهور رسیده است . مجموعه بازار زنجان در فهرست آثار ملی کشور ایران به ثبت رسیده است .
